علم الاصول تاریخا و تطورا (کتاب)«علم الاصول تاریخا و تطورا»، تالیف علی فاضل قایینی نجفی، به زبان عربی و در زمینه تاریخچه علم اصول است. ۱ - ساختار کتابکتاب، دارای دو بخش و یک خاتمه است: بخش اول با چهار فصل، در باره پیدایش علم اصول، بخش دوم نیز با چهار فصل، در مورد تطورات آن و خاتمه، مشتمل بر چند فایده عام است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - بخش اولدر باره پیدایش علم اصول فقه و مشتمل بر چهار فصل است که به ترتیب زیر بیان می‌شود: ۲.۱.۱ - امور عامهدر این فصل، مباحث زیر بررسی می‌شود [۱]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۵.
:الف) تعریف علم اصول : علم به قواعدی است که برای استنباط احکام شرعی ممهد و ممحض شده است و غایت آن، قدرت بر استنباط احکام شرعی و موضوع آن یا ادله اربعه و یا هر چیزی که در طریق استنباط حکم شرعی به کار می‌رود، است. ب) ادله در نزد شیعه : قرآن ، سنت ، اجماع و عقل . ج) رابطه فقه و اصول فقه : میان اصول فقه با علم فقه ارتباط عمیقی وجود دارد و نسبت بین آنها، نسبت مقدمه و ذی المقدمه است و اصول، نسبت به فقه، همانند منطق ، نسبت به فلسفه است. د) مقدمات عمل استنباط : علم نحو ، تفسیر ، منطق ، حدیث ، رجال و علم اصول. ۲.۱.۲ - اجتهاد در عصر ائمهاصحاب ائمه، به جهت پاره‌ای از شرایط، ناگزیر به اجتهاد با استناد به قواعد کلی موجه و مقبول بودند، زیرا اولا: همیشه و در همه حال به ائمه دست رسی نداشته‌اند، نظیر شیعیان خراسان و یمن . [۲]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۷.
ثانیا: ائمه علیه‌السّلام ، اصحاب شایسته خویش را به اجتهاد در احکام و دادن فتوی تشویق می‌کردند، نظیر امر امام صادق علیه‌السّلام به ابان بن تغلب که در مسجد بنشیند و برای مردم فتوا دهد. ثالثا: ائمه، به جواز اجتهاد صحیح از سوی اصحاب تصریح کردند. رابعا: روایات نقل شده از ائمه علیه‌السّلام ، در بحث اخبار متعارض و علاج آنها، حجیت خبر ثقه و امثال اینها، همگی دلالت بر جواز اجتهاد اصحاب به طور مطلق دارند. مؤلف، در این فصل، ادله عقلیه و نقلیه‌ای ارائه می‌دهد که در عصر ائمه علیه‌السّلام اجتهاد وجود داشت. ۲.۱.۳ - زعامت دینی و فتواعملیات فتوا به حکم شرعی در نزد امامیه تطوراتی داشته است؛ در ابتدا، اشخاصی از اصحاب ائمه، مانند زراة بن اعین ، یونس بن عبد الرحمن ، محمد بن مسلم و امثال اینها، با نقل نص حدیث برای استفتاء کنندگان، فتوا می‌دادند، سپس در تطورات بعدی، با نص روایت بدون ذکر سند، فتوا می‌دادند و... [۳]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۴۹.
۲.۱.۴ - دیدگاه شیعه نسبت به قیاس و استحسانشیعه، به پیروی از ائمه علیه‌السّلام ، در برابر قیاس و استحسان ، موضع سلبی داشته و شدیدا منکر آن دو می‌باشد. [۴]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۱.
۲.۲ - بخش دومدر باره تطورات علم اصول فقه است [۵]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۵.
و شامل چهار فصل می‌باشد:۲.۲.۱ - مرحله اولدر این دوره، قواعد علم اصول بر اساس روایات بوده، نه تعبیرات و اصطلاحاتی که در دوران متاخر مرسوم شده است و بیشتر روایات این علم در عصر صادقین علیه‌السّلام بود که به اصحاب خود قواعد این علم را املاء می‌نمودند. شخصیت‌ها و تالیفات این دوره، عبارتند از: هشام بن حکم که کتابی در باره الفاظ و مباحث مربوط به آن نوشت؛ یونس بن عبد الرحمن، صاحب کتاب «اختلاف الحدیث و مسائله»؛ ابو سهل نوبختی ، صاحب کتاب « الخصوص و العموم »؛ حسن بن موسی نوبختی ، صاحب کتاب « الخبر الواحد و العمل به » و «الخصوص و العموم». این دوره در مدینه ، کوفه و قم مرکزیت داشت. ۲.۲.۲ - مرحله دوماین مرحله، آغاز عصر تصنیف بود و مهم‌ترین شخصیت‌های این دوره عبارتند از ابن ابی عقیل صاحب کتاب «المتمسک بحبل آل الرسول»؛ ابن جنید اسکافی صاحب کتاب « کشف التمویه و الالباس علی اغمار الشیعة فی امر القیاس »؛ سید مرتضی صاحب کتاب « الذریعة فی علم اصول الشریعه » و... ۲.۲.۳ - مرحله سومبرخی از محققان از جمله شیخ طوسی ، ابن ادریس ، محقق حلی ، علامه حلی ، فخر المحققین ، شهید اول ، شهید ثانی ، شیخ بهائی ، صاحب معالم ، محقق خوانساری ، فاضل تونی و محقق شیروانی از مهم‌ترین شخصیت‌های این دوره محسوب می‌شوند. ۲.۲.۴ - مرحله چهارممرحله چهارم، در کربلا توسط وحید بهبهانی ظهور کرد. وی، در عصری زندگی می‌کرد که اخباری گری سیطره داشت. او، با تلاش فراوان توانست اخباری گری را ساقط و اصولی گری را به جای آن بنشاند. این دوره، با وحید بهبهانی شروع شد و با آخوند خراسانی و متاخرین از علماء، مانند محقق عراقی ، اصفهانی ، نایینی و خویی به اوج خود رسید. [۶]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۶۵.
مؤلف، در خاتمه کتاب [۷]
علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۰۷.
، تحت عنوان «فوائد عامة» به تبیین اصطلاحاتی از قبیل اصول فقه ، حاشیه، تقریرات پرداخته و کتاب را به اتمام می‌رساند.۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|